तीळ

                                  सर्वेभ्यस्त्विह तैलेभ्यस्तिलतैलं विशिष्यते।
उष्ण प्रकृतीच्या व्यक्ती सोडल्या तर तीळ व तिळाचे तेल यासारखी; निरोगी, निकोप व दीर्घ आयुष्य जगू इच्छिणाऱ्यांकरिता रोज वापरू शकू अशी साधी, सोपी चीज नाही. आयुर्वेदात तेल म्हटले की फक्त तीळ तेलच अशीच प्रथा आहे. स्थूल माणसाला वजन कमी करायला तसेच कृश व्यक्तीचे वजन वाढवायला तीळ उपयुक्त आहेत. दर क्षणाला शरीराची झीज होत असेल. शरीरयंत्र चालवायला काहीतरी वंगणाची गरज आहे. असे वंगण तेल, तूप, मांस, चरबी यात असते. पण ते पचायला खायला सोपे आहे, परवडणारे आहे असे तिळाचे तेल आहे. शरीरात जिथे जिथे लहान सांध्यांची झीज होते तेथे बाहेरून मसाज करून व पेटात अल्पमात्रेत घेऊन सांधेदुखी कमी होते.
आधुनिक औषधीशास्त्राप्रमाणे तिळामध्ये लोह, कॅल्शिअम व फॉस्फरस आहे. ज्या मुलामुलींची पुरेशी वाढ होत नाही, सांधे, स्नायू थोडय़ाशाही श्रमाने थकतात त्यांनी नियमितपणे ‘तिळगूळ’ माफक प्रमाणात खावा. त्यामुळे कुपोषण टळेल. आजकाल खेडोपाडी सरकार गरीब मुलांकरिता दूध किंवा पौष्टिक आहाराचा विचार करताना दिसत आहे. नियमित तिळगुळाची वडी अधिक चांगली. फक्त वडी खाल्ल्यानंतर खळखळून चुळा भरणे दातांच्या आरोग्याकरिता आवश्यक आहे. ज्यांना कृमी आहेत त्यांच्या तिळगुळात थोडे वावडिंग किंवा मिरपूड मिसळावी. केसांच्या चांगल्या वाढीकरिता चमचाभर तीळ रोज चावून खावे.
जी लहान मुले अंथरुणात शू करतात त्यांच्याकरिता तीळ, हळद, आवळकाठी व ओवा असे चूर्ण नियमितपणे जेवणानंतर द्यावे. ज्यांचे दात हालतात, मजबूत नाहीत त्यांनी एक चमचाभर तीळ नियमितपणे सावकाश चावून खावे. ज्यांना तीळ चावून खाण्याचा कंटाळा आहे त्यांनी चमचा-दोन चमचे तेल रोज प्यावे. तीळ तेल प्यायल्याने कृश व्यक्तीचे वजन वाढते. तीळ तेल जंतावरही उपयुक्त औषध आहे. ज्या स्त्रियांना बाळंतपणानंतर पुरेसे दूध येत नाही त्यांनी दोन चमचे तिळाचे तेल रोज सकाळी प्यावे. स्त्रियांना अंगावर विटाळ कमी जात असेल त्यांनी तीळ नियमित खावेत किंवा तेल प्यावे. दुर्बल पुरुषांचं वीर्य बलवान होण्याकरिता तिळाचे लाडू खावे. ज्या स्त्रियांना अंगावर खूप जाते त्यांनी लोणी किंवा गाईच्या तुपाबरोबर तीळ सेवन केले तर फाजील आर्तव कमी होते.
                                    अभ्यंगमाचरेत् नित्यं स जराश्रमवातहा!
असे आयुर्वेद सांगतो. त्याचा आधार तीळ तेलाचे गुण आहेत. तीळ तेलाचे नित्य मसाज सर्वागाला सकाळ-सायंकाळ केल्यास निकोप, निरोगी दीर्घायुष्य नक्कीच प्राप्त होणार. म्हातारपण लांब राहील. मसाज नियमित केला तर भूक चांगली लागते. शरीराचे थकलेले स्नायू पूर्ववत काम देऊ लागतात. कोणतेच श्रम जाणवत नाहीत. कोणीही माणूस सत्तर वर्षांपर्यंत तरुणासारखे काम करू शकतो.
ज्यांचा शुक्र धातू क्षीण आहे, मधुमेह नाही पण लघवीला वारंवार जावे लागते, हस्तमैथुनासारख्या खराब सवयीमुळे किंवा फाजील वीर्यस्खलनाने कमजोरी आली आहे त्यांनी नियमित तिळकूट खावे. चवीला खोबरे वापरावे. ‘एड्स’ या विकारात ओजक्षय होतो. या महाभयंकर शोष विकारात याचा उपयोग करून पाहायला हवा.
कोणी खाऊ नये : उष्ण प्रकृती, डोळ्यांची आग होणारे, हातापायांची आग होणाऱ्यांनी, लघवील तिडीक मारणे किंवा संडासवाटे, लघवीवाटे रक्त पडत असेल तर तीळ खाऊ नयेत. त्वचाविकार, इसब, गजकर्ण, नायटा, सोरायसिस, कंड व मधुमेह या विकारात तीळ खाऊ नयेत.